Vredenoord Den Haag

RESTAURATIE VOORMALIGE BUITENPLAATS VREDENOORD;
VAN ONBEKEND EN ONBEMIND TOT RESPECTABEL MONUMENT.

Het is nog maar 12 jaar geleden dat de Raad voor Cultuur afwijzend reageerde op het verzoek tot aanwijzing van het hoofdhuis en de bijgebouwen van Vredenoord als rijksmonument.

“ De Raad is van mening dat deze buitenplaats in zijn aanleg te veel is aangetast. Tevens is de context gewijzigd, doordat de omgeving van de buitenplaats ingrijpend is veranderd. Het huis uit 1914 is niet van een zodanig niveau dat rijksbescherming op zijn plaats is. Het is  ontworpen in een mengelmoes van bouwstijlen, en bezit een onduidelijke ingangspartij. De architect is onbekend. Zeker in combinatie met het geringe niveau van het landgoed kan rijksbescherming voor het geheel niet worden gerechtvaardigd. “

De toestand van de gebouwen, de vroegere tuin en het achterliggende park gaven in die tijd inderdaad geen aanleiding om te denken dat  er sprake was van een bijzonder en beschermingswaardig geheel. Verminkte, leeggehaalde en vreselijk verbouwde oude panden te midden van een groene jungle van onkruid, struikgewas en manshoge bramen.  Een periode van 30 jaar lang functioneren als tehuis waarna een lange periode van leegstand hadden overduidelijk hun tol ge-eist.

Hoe anders volgde de waardering na de aankoop van het gedeelte met hoofdhuis, bijgebouwen en tuin en de wens tot particuliere bewoning van het complex. Met een opdrachtgever die de randvoorwaarden bood om te komen tot een zorgvuldige voorbereiding kon uitgebreid historisch onderzoek plaats vinden. Een en ander met dusdanig belangwekkende uitkomsten dat de rijksdienst voor monumentenzorg in 2002 besloot om het gehele complex met gebouwen, tuin en park alsnog op te nemen in het monumentenregister.

Het definieren van een geslaagde restauratie is minder eenduidig en objectief vast te stellen dan men wellicht zou denken. De tijd zal voor een belangrijk deel moeten bewijzen of de gemaakte keuzes ook houdbaar en duurzaam zijn. Met het opmaken van een herstelplan voor Vredenoord is in ieder geval een goed en verantwoord pad gevolgd. De resultaten en de inzichten die voortkwamen uit de historische onderzoeken zijn leidend geweest voor de restauratieplannen van tuin en gebouwen. Het programma van wensen en eisen daarbij voelde als een luxe opgave vanwege de fijne logische en geruisloze inpassing van de functies.

Voor wat betreft de gebouwen kunnen de restauratiegedachtes als volgt worden beschreven. Een  bijzonder en belangrijk aspect van Vredenoord is het gegeven van een ensemble van panden daterend uit een zeer uiteenlopende fasering van bouwperiodes; de zogeheten dienstwoning (XVII), het koetshuis (XVIII), de tuinmanswoning (XIX) en het hoofdhuis (XX). Bij elk van de panden is afzonderlijk en zoveel mogelijk in de geest van de eigen bouwtijd een restauratieplan opgesteld. De historische correcte toestand van gevels, daken en kozijnen inclusief verdwenen details zijn hersteld en/of teruggebracht. De structuren van de plattegronden zijn zoveel mogelijk gerespecteerd en waar nodig hersteld met de juiste invulling van functies in de juiste vertrekken. Bij de dienstwoning is gekozen om terug te restaureren naar de laat 19e-eeuwse toestand waarmee een keuze is gemaakt voor maximaal behoud van de laatste belangrijke verbouwingsfase. De tuinmanswoning is eind 19e eeuw gebouwd in een romantiserende bouwstijl, chaletstijl genoemd, maar was inmiddels buiten en binnen ontdaan van alle karakteristieke details. Met behulp van de onderzoeksresultaten en oude foto’s is de woning grotendeels teruggerestaureerd naar de bouwtijd. Het koetshuis kent een interessante ontwikkeling van een 18e-eeuwse schuur of stal met een vroeg 19e-eeuwse uitbreiding. Helaas voor het monument was er in de loop van de 20e eeuw veel gesloopt en gewijzigd. Tijdens de uitvoering bleek ook nog eens dat de 19e-eeuwse uitbreiding die gebouwd was in houtskeletbouw zich in veel slechtere toestand bevond dan vooraf gedacht. Rekening houdend met de hardstenen voederbak in de oude paardenstal en enkele nog aanwezige oude vloerbalken en spantbenen is het casco teruggerestaureerd naar de vroeg 20e-eeuwse toestand. Het hoofdhuis ten slotte betreft het jongste en best gedocumenteerde pand. Met de onderzoeksresultaten, de oorspronkelijke bouwtekeningen uit 1913 en fantastisch scherpe foto’s van vlak na de toenmalige oplevering bestond de kans om zowel het exterieur als het interieur van het huis voor een belangrijk deel in oude luister te herstellen. Een dankbare opgave vanwege de kaalslag en de vreselijke verbouwingen die plaats hadden gevonden in de gebruiksfase als tehuis. Echter zoals gebruikelijk en vanzelfsprekend in de historie van buitenplaatsen heeft ook deze nieuwe eigenaar zijn stempel gedrukt op de bouwgeschiedenis. In tegenstelling tot de oude formele wijze van het rangschikken in de plattegrond van representatieve ruimtes aan de straatzijde en dienstruimtes aan de achterzijde is gekozen voor het vermaken van de achterzijde tot een gevelzijde met ruimten die georiënteerd zijn op de fraai aangelegde achtertuin en het vergezicht op bijgebouwen en park. Dat daarvoor de oude keukenaanbouw is gesloopt en een nieuwe veranda is gebouwd zal weinig mensen opvallen doordat wijzigingen en toevoegingen geheel in stijl van het oude huis zijn gerealiseerd.

Het resultaat van het totale restauratieplan kan niet anders dan geslaagd worden genoemd. De belangrijkste voorwaarde die heeft bijgedragen aan het fijne resultaat is ingevuld door de opdrachtgever. Men is met zeer veel geduld, vertrouwen, respect en liefde voor historie, locatie en gebouwen het avontuur aangegaan. Het mocht een proces zijn waarbij historisch verantwoorde keuzes bespreekbaar waren en waarbij kwaliteit voorop stond. Dat de rest van het gezin ook behoorlijk geduldig het resultaat heeft moeten afwachten is misschien onderbelicht. Het geduld is beloond met een nieuw en bijzonder thuis. Het is bijzonder plezierig om te zien hoe de gehele familie bezit heeft genomen van het oude huis en er weer volop gewoond en geleefd wordt op Vredenoord!

Hans Götz